उपसहसंयोजक यौगिक IUPAC नामकरण

उपसहसंयोजक यौगिक IUPAC नामकरण

IUPAC नामकरण

उपसहसंयोजक यौगिक IUPAC नामकरण

नियम – 1 किसी संकुल यौगिक के वर्गाकार कोष्ठक के बाएँ भाग में उपस्थित आयनन क्षेत्र के आयन का सामान्य नाम लिखा जाता है तथा संख्या में 2,3,4, होने पर डाई ,ट्राई , टेट्रा शब्दों का प्रयोग नही करते है।

पोटेशियमफेरोसायनाइड – K4[Fe(CN)6] पोटेशियम हेक्सासायनोफेरेट (II)

पोटेशियमफेरीसायनाइड –  K3[Fe(CN)6] पोटेशियम हेक्सासायनोफेरेट (III)

नियम – 2 इसके पश्चात लिगेंड का नाम लिखा जाता है।

नियम – 3 यदि संकुल में लिगेंड अलग अलग उपस्थित हो तो उन्हें अंग्रेजी वर्णमाला के क्रमानुसार लिखा जाता है।

नियम – 4 यदि लिगेंड संख्या में 2,3,4, उपस्थित हो तो IUPAC नाम लिखते समय डाई ,ट्राई , टेट्रा शब्दों का प्रयोग करते है।                                             

  [Co (NH3)2(H2O)2Cl2]Cl   डाईएमीनडाईएक्वाडाईक्लोरीडोकोबाल्ट (III) क्लोराइड         

नियम – 5 यदि लिगेंड के नाम में डाई ,ट्राई , टेट्रा शब्द आते है तो इनके संख्या में एक से अधिक होने पर दो के लिए बिस ,तीन के लिए ट्रिस तथा चार के लिए टेट्राकिस आदि शब्दों का प्रयोग करते है।

    [Co(en)3]Cl3      ट्रिसएथिलीनडाईएमीनकोबाल्ट (III) क्लोराइड              

नियम – 6 लिगेंड का नाम लिखने के पश्चात धातु का नाम लिखा जाता है।

नियम – 7 यदि संकुल ऋण आयनिक अवस्था में हो तो अर्थात संकुल पर ऋण आवेश हो अथवा संकुल के बाएँ आयनन क्षेत्र में कोई धनायन लिखा जाता है तो उस अवस्था में संकुल ऋण आयनिक होता है तथा धातु के नाम के अंत में एट लगते है।

धातु नाम धातु नाम
Cr(क्रोमियम) क्रोमेट Ni(निकिल) निकिलेट
Zn(जिंक) जिंकेट Ag(अर्जेन्टेट) अर्जेन्टेट
Co(कोबाल्ट) कोबाल्टेट Cu(कोपर) क्युप्रेट
Pt(प्लेटिनम) प्लेटिनेट Hg(मर्करी) मर्क्युरेट
Pd(पेलेडियम) पेलेडेट Au(ओरम) आरेट
B(बोरोन) बोरेट Fe(आयरन) फेरेट

 

नियम – 8 धातु आयन का नाम लिखने के पश्चात उसकी ऑक्सीकरण अवस्था रोमन संख्या में एक कोष्ठक में लिख देते है।

नियम – 9 यदि संकुल यौगिक के संकुल क्षेत्र के दायें भाग में कोई ऋण आयन लिखा जाता है तो नाम लिखते समय सबसे अंत में उसका सामान्य नाम लिख देते है तथा संख्या में 2,3,4, होने पर डाई ,ट्राई , टेट्रा शब्दों का प्रयोग नही करते है।

क्र.स. संकुल IUPAC नाम
1 [Co(NH3)(H2O)(en)2]3+ ऐम्मीनएक्वाबिसएथिलीनडाईएमीनकोबाल्ट (III)
2 (NH4)2[CoF4] अमोनियम टेट्राफ्लोरिडोकोबाल्टेट (II)
3 [Cr(en)2Br2]SO4 डाईऐम्मीनडाईब्रोमिडोबिसएथिलीनडाईएमीनक्रोमेट (IV) सल्फेट
4 [Pt(NH3)4][Pt(CN)4] टेट्राऐम्मीनप्लेटिनम (II) टेट्रासायनोप्लेटिनेट (II)
5 [Cr(CO)6] हेक्साकार्बोनिलक्रोमियम (0)
6 [Co(NO2)6]3- हेक्सानाइट्रीटो-N-कोबाल्टेट (III)
7 K2[PdCl4] पोटेशियम टेट्राक्लोरिडोपेलेडेट (II)
8 [CrCl3(py)3] ट्राईक्लोरिडोट्राईपीरीडीनक्रोमियम (III)
9 [Mn(H2O)6]SO4 हेक्साएक्वामैंगनीज (II) सल्फेट
10 [CoBr2(en)2]+ डाईब्रोमिडोबिसएथिलीनडाईएमीनकोबाल्ट (III)
11 K4[Mn(CN)6] पोटेशियम हेक्सासायनोमेंग्नेट (II)
12 Cs[FeCl4] सिजियम टेट्राक्लोरीडोफेरेट (III)
13 [Ni(NH3)6]Cl2 हेक्साऐम्मीननिकिल (II) क्लोराइड
14 [Cr(NH3)3Cl3] ट्राईऐम्मीनट्राईक्लोरीडोक्रोमियम (III)
15 Fe4[Fe(CN)6]3 आयरन (III) हेक्सासायनोफेरेट (II)
16 [Pt(en)2Cl2](NO3)2 डाईक्लोरीडोबिसएथिलीनडाईएमीनप्लेटिनम (IV)
17 [Co(NH3)5(ONO)]2+ पेन्टाऐम्मीननाइट्रीटो-O-कोबाल्ट (III)
18 [Co(NH3)5(NO2)]2+ पेन्टाऐम्मीननाइट्रीटो-N-कोबाल्ट (III)
19 K2[Ni(CN)4] पोटेशियम टेट्रासायनोनिकिलेट (II)
20 [Cu(Br)4]2- टेट्राब्रोमिडोक्युप्रेट (II)
21 [Pt(NH3)2Cl­2] डाईऐम्मीनडाईक्लोरीडोप्लेटिनम (II)
22 K3[Cr(ox)3] पोटेशियम ट्राईओक्सेलेटोक्रोमेट (III)
23 [Zn(OH)4]2- टेट्राहाइड्रोओक्सोजिंकेट (II)
24 K2[PdCl4] पोटेशियम टेट्राक्लोरीडोपेलेडेट (II)
25 [Co(NH3)6]2(SO4)3 हेक्साऐम्मीनकोबाल्ट (III) सल्फेट
26 [Cr(NH3)2(H2O)2Cl2]+ डाईऐम्मीनडाईएक्वाडाईक्लोरीडोक्रोमियम (III)
27 Li[AlH4] लिथियम टेट्राहाइड्रिडोएल्युमिनेट (III)
28 [Ni(CO)4]2- टेट्राकार्बोनिलनिकिलेट (II)
29 [Cu(NH3)4]SO4 टेट्राऐम्मीनकॉपर (II) सल्फेट
30 K2[HgI4] पोटेशियम टेट्राआयोडीडोमर्क्युरेट (II)
31 K3[Co(C2O4)3] पोटेशियम ट्राईओक्सेलेटोकोबाल्ट (III)
32 Na3[Ag(S2O3)3] सोडियम ट्राईथायोसल्फेटोअर्जेन्टेट (I)
33 [Cr(H2O)5Cl]Cl2 पेन्टाएक्वाक्लोरीडोक्रोमियम (III) क्लोराइड
34 K3[CrF6] पोटेशियम हेक्साफ़्लोरिडोक्रोमेट (III)
35 Na2[CrOF4] सोडियम टेट्राफ्लोरिडोओक्सोक्रोमेट (IV)
36 [Cr(NH3)6][Co(CN)6] हेक्साऐम्मीनक्रोमियम (III) हेक्सासायनोकोबाल्टेट (III)
37 [Pt(py)4][PtCl4] टेट्रापीरिडीनप्लेटिनम (II) टेट्राक्लोरीडोप्लेटीनेट (II)
38 [Ag(NH3)2][Ag(CN)2] डाईएमीनसिल्वर (I) डाईसायनोअर्जेन्टेट (I)
39 [Co(NH3)5Br]SO4 पेन्टाऐम्मीनब्रोमिडोकोबाल्ट (III) सल्फेट
40 [Co(gly)3] ट्राईग्लाईसीनेटोकोबाल्ट (III)

 

उम्मीद है आपको ये TOPICअच्छा लगा होगा उपसहसंयोजक यौगिक IUPAC नामकरण इसी तरह जुड़े रहिये आप हमारे साथ https://educationalert.in/

https://hi.wikipedia.org/wiki/

Related Articles

4 Comments

Avarage Rating:
  • 0 / 10
  • Arbaj khan shekh , 27/06/2022 @ 5:30 अपराह्न

    Very good notes sir🙏🙏

  • Nitin thainuan , 10/09/2023 @ 7:28 अपराह्न

    mujhe sab naam chahiye

  • Krishna Mishra , 07/08/2024 @ 11:23 पूर्वाह्न

    Thank you sir this notes is very useful Fu as thanks so much????????????????????????????

  • Krishna Mishra , 07/08/2024 @ 11:24 पूर्वाह्न

    Thank you so much

प्रातिक्रिया दे

आपका ईमेल पता प्रकाशित नहीं किया जाएगा. आवश्यक फ़ील्ड चिह्नित हैं *

19 + 1 =

You cannot copy content of this page